Χαμηλός αιματοκρίτης, σίδηρος και φερριτίνη: όσα πρέπει να ξέρετε!

Αν η κούραση χτύπησε και το δικό σας κατώφλι, και παρατηρείτε διάφορα συμπτώματα όπως χλωμή χροιά προσώπου, μειωμένη αντοχή, δύσπνοια, ταχυκαρδία, δυσκολία στη συγκέντρωση, ή ακόμα και τάσεις λιποθυμίας, ίσως ήρθε η ώρα για κάποιες εξετάσεις αίματος!

Σίγουρα ο γιατρός σας θα σας κατατοπίσει σχετικά με το ποιους δείκτες πρέπει να ελέγξετε, ωστόσο είναι πιο εύκολο όταν και εσείς οι ίδιοι καταλαβαίνετε περί τίνος πρόκειται! Άλλωστε οι περισσότεροι σήμερα θέλουμε να ξέρουμε τι ακριβώς συμβαίνει στο σώμα μας και πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε.

Τι είναι ο αιματοκρίτης;

Ο αιματοκρίτης είναι μια τιμή που δείχνει το ποσοστό του όγκου που καταλαμβάνουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια στο αίμα μας. Πρόκειται για τα κύτταρα εκείνα που περιέχουν την αιμοσφαιρίνη, μια πρωτεΐνη που μεταφέρει το οξυγόνο στους ιστούς και η οποία ευθύνεται για το κόκκινο χρώμα στο αίμα!

Τα ερυθρά αιμοσφαίρια παράγονται στο μυελό των οστών. Για να γίνει αυτό είναι απαραίτητα κάποια θρεπτικά συστατικά όπως ο σίδηρος, το φολλικό οξύ και η Βιταμίνη Β12! Όταν αυτά απουσιάζουν από τον οργανισμό λόγω κακής διατροφής ή εξαιτίας κάποιας ασθένειας, τότε υπάρχει δυσκολία στην παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων, η ποσότητά τους στο αίμα μειώνεται και το αποτέλεσμα είναι χαμηλός αιματοκρίτης!

Συμπτώματα χαμηλού αιματοκρίτη

Πώς καταλαβαίνει όμως κανείς ότι έχει χαμηλό αιματοκρίτη; Κάποια από τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα που θα πρέπει να μας κάνουν να υποψιαστούμε ότι κάτι δεν πάει καλά, είναι (1):

• Χλωμή ή κίτρινη όψη
• Αδυναμία, χαμηλή ενέργεια
• Κόπωση
• Δυσκολία στην αναπνοή
• Ταχυκαρδία ή αρρυθμία
• Κρύα χέρια ή πόδια
• Δυσκολία στη συγκέντρωση
• Ζάλη ή τάση λιποθυμίας
• Έντονη τριχόπτωση
• Εύθραυστα νύχια
• Σύνδρομο “πίκα”: τάση για κατανάλωση μη βρώσιμων ουσιών
• Σύνδρομο ανήσυχων ποδιών

Πολλά από αυτά υποδηλώνουν επίσης την ύπαρξη αναιμίας, μιας κατάστασης αρκετά συνηθισμένης σε γυναίκες, στην οποία παρατηρούνται επιπλέον χαμηλά επίπεδα αιμοσφαιρίνης.

Χαμηλός αιματοκρίτης: Πότε παρατηρείται;

Πώς φτάνει όμως ο οργανισμός στο σημείο να έχει χαμηλό αιματοκρίτη και ποια είναι τα βασικά αίτια; Συνήθως, παρατηρείται στις ακόλουθες περιπτώσεις:

1. Αιμορραγία

Μπορεί να υπάρχει κάποια εμφανής εξωτερική αιμορραγία, όπως συμβαίνει συχνά σε έντονη έμμηνο ρύση ή σε κάποιο ατύχημα. Κάποιες φορές όμως μπορεί να υπάρχει και εσωτερική αιμορραγία που δεν έχουμε αντιληφθεί, όπως π.χ. συμβαίνει σε έλκη του πεπτικού σωλήνα εξαιτίας του βακτηρίου H.pylori ή χρόνιας χρήσης αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (2).

2. Διατροφική ανεπάρκεια ή υποσιτισμός

Η έλλειψη σιδήρου, βιταμίνης Β12 ή φυλλικού οξέος από τη διατροφή μπορεί να είναι μια πολύ σημαντική αιτία.

3. Αδυναμία σωστής απορρόφησης σιδήρου από τον οργανισμό

Μπορεί να οφείλεται σε κάποια πάθηση, λάθος συνδυασμούς τροφών (δείτε παρακάτω) ή κάποιο σύνδρομο δυσαπορρόφησης.

4. Ορμονικές διαταραχές

Ενδεχομένως να υπάρχουν διαταραχές στις ορμόνες που παίζουν σημαντικό ρόλο στην ερυθροποίηση (π.χ. ερυθροποιητίνη), στο γυναικείο κύκλο ή στη λειτουργία του θυρεοειδούς.

5. Παθήσεις μυελού των οστών

Δεδομένου ότι τα ερυθρά αιμοσφαίρια παράγονται στο μυελό των οστών, κάποια πάθηση αυτού έχει άμεση επίπτωση στα επίπεδά τους.

6. Νεφρική νόσος

Οι παθήσεις των νεφρών μπορεί να μειώσουν την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων και κατ΄επέκταση να οδηγήσουν σε χαμηλά επίπεδα αιματοκρίτη (2).

7. Λήψη διαφόρων φαρμάκων

Κάποια φάρμακα μπορεί να έχουν ως παρενέργεια την πτώση του αιματοκρίτη. Θα σας ενημερώσει σχετικά ο γιατρός σας και σίγουρα θα το βρείτε να αναγράφεται στο συνοδευτικό φύλλο οδηγιών.

8. Εγκυμοσύνη

Υπάρχουν αυξημένες ανάγκες σε φυλλικό οξύ και σίδηρο, οι οποίες συχνά δεν καλύπτονται από τη διατροφή, γι’αυτό και οι περισσότεροι γυναικολόγοι συχνά συνιστούν κάποιο εξειδικευμένο συμπλήρωμα.

9. Υπερφόρτωση με υγρά

Δεδομένου ότι ο αιματοκρίτης είναι ένας δείκτης που δείχνει το ποσοστό του όγκου που καταλαμβάνουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια ανά μονάδα όγκου αίματος, γίνεται εύκολα αντιληπτό, ότι μια υπερφόρτωση με υγρά μπορεί να διαταράξει τα επίπεδά του.

Επιπλέον, μικρή πτώση αιματοκρίτη μπορεί να παρατηρηθεί σε ιώσεις, κόπωση του οργανισμού, έντονο stress, αλλά και αϋπνία! Όταν η τιμή του αιματοκρίτη είναι χαμηλή, τότε το οξυγόνο δυσκολεύεται να φτάσει στα όργανα του σώματος.

Τροφές που ενισχύουν τον αιματοκρίτη

Εάν ο χαμηλός αιματοκρίτης οφείλεται σε έλλειψη σιδήρου, τότε θα πρέπει να βάλετε στη διατροφή σας τροφές πλούσιες σε αυτόν, τόσο ζωικής προέλευσης (αιμικός σίδηρος), όσο και φυτικής προέλευσης (μη-αιμικός σίδηρος). Πολύ καλές επιλογές για αύξηση αιματοκρίτη είναι οι ακόλουθες (3):

Καλές πηγές αιμικού σιδήρου

• Στρείδια, μύδια, αχιβάδες (αποφυγή από εγκύους)
• Συκώτι μοσχαρίσιο ή κοτόπουλου (αποφυγή από εγκύους)
• Κρέας, πουλερικά
• Σαρδέλες, τόνος και άλλα ψάρια
• Αυγά

Καλές πηγές μη-αιμικού σιδήρου

• Σκούρα πράσινα λαχανικά, χόρτα
• Ξηροί καρποί και σπόροι (καλύτερα ωμοί και ανάλατοι)
• Όσπρια
• Κινόα
• Γλυκοπατάτες
• Τροφές ολικής άλεσης
• Αποξηραμένα φρούτα (προτιμήστε χωρίς ζάχαρη)
• Μελάσσα
• Μαύρη σοκολάτα (τουλάχιστον 45% σε κακάο)
• Τόφου
• Σόγια

Ζωικός vs Φυτικός Σίδηρος

Ανάλογα με το εάν ο σίδηρος είναι ζωικής ή φυτικής προέλευσης, αν δηλαδή είναι αιμικός ή μη-αιμικός, υπάρχει διαφορά στη βιοδιαθεσιμότητά του, δηλαδή στο ποσοστό που τελικά απορροφάται από τον οργανισμό. Είναι γεγονός ότι ο σίδηρος από ζωικά τρόφιμα έχει πολύ μεγαλύτερη βιοδιαθεσιμότητα συγκριτικά με τον φυτικής προέλευσης.

Προκειμένου να βελτιώσετε την απορρόφηση του μη-αιμικού σιδήρου, συνδυάστε με φρούτα και λαχανικά πλούσια σε Βιταμίνη C, β-καροτένιο και μηλικό οξύ! Κάποιοι καλοί συνδυασμοί είναι οι ακόλουθοι:

• Φακές και άλλα όσπρια με κόκκινη πιπεριά, καρότο, ντομάτα ή και ξύδι
• Σκούρα πράσινα λαχανικά με χυμό λεμονιού ή καλής ποιότητας ξύδι
• Πολύχρωμες σαλάτες (λαχανικά σε πράσινο-κόκκινο-πορτοκαλί)
• Ανάλατοι ωμοί ξηροί καρποί με αποξηραμένα φρούτα (π.χ. Βερύκοκα, δαμάσκηνα, χουρμάδες, σταφίδες, φράουλες)
• Δημητριακά ολικής άλεσης με αποξηραμένα φρούτα, πορτοκάλι, ακτινίδιο κ.ά.

Τροφές που μειώνουν την απορρόφηση σιδήρου

Προσοχή στις φυτικές πηγές σιδήρου, ώστε να μην συνδυάζονται με τροφές πλούσιες σε ασβέστιο, ταννίνες ή φυτικά οξέα (phytates), καθώς μειώνεται η απορρόφησή του. Αποφύγετε να συνδυάσετε π.χ. φασολάκια ή σπανάκι με τυρί, κατανάλωση τσαγιού ή καφέ αμέσως μετά το γεύμα, ενώ φροντίστε να μουλιάσετε για αρκετές ώρες όσπρια και δημητριακά ολικής σε χλιαρό νερό με λίγο λεμόνι προκειμένου να μειωθούν τα φυτικά οξέα (phytates).

Άλλες αιτίες χαμηλού αιματοκρίτη

Στην περίπτωση που ο χαμηλός αιματοκρίτης οφείλεται σε έλλειψη Βιταμίνης Β12, τότε εστιάστε σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης, ενώ αν το φολικό οξύ ή αλλιώς βιταμίνη  Β9 είναι το πρόβλημα, βρείτε το σε προϊόντα ολικής άλεσης, στα όσπρια, το σπανάκι, το αβοκάντο, τα σπαράγγια κ.ά

Τι είναι φερριτίνη;

Η φεριτίνη είναι μια πρωτεΐνη που αποθηκεύει σίδηρο και υπό φυσιολογικές συνθήκες αντικατοπτρίζει τα ολικά αποθέματα σιδήρου στον οργανισμό. Αποτελεί έναν αξιόπιστο δείκτη και οι διαταραχές των επιπέδων της μπορεί να σημαίνει σοβαρά προβλήματα για τον οργανισμό μας. Συχνά, άτομα με υποθυρεοειδισμό εμφανίζουν χαμηλά επίπεδα φερριτίνης (4).

Χαμηλή φερριτίνη

Τα χαμηλά επίπεδα φερριτίνης δείχνουν έλλειψη σιδήρου, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε σιδηροπενία, αλλά επίσης συνδέεται με υποθυρεοειδισμό, αδυναμία στα πόδια, δυσκολία στην αναπνοή και λιποθυμία. Η χαμηλή φερριτίνη μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα αλλοιώσεις στο δέρμα, τα μαλλιά και τα νύχια, ενώ σε σοβαρές περιπτώσεις ενδεχομένως να δημιουργηθούν σχισμές στις γωνίες του στόματος, κοιλονυχία ή ακόμα και κάποιο νευρολογικό σύνδρομο (4).

Υψηλή φερριτίνη

Όταν τα επίπεδα της φερριτίνης είναι υψηλά τότε αυτό σημαίνει ότι ο οργανισμός έχει υπερφορτωθεί με σίδηρο, μια κατάσταση ιδιαίτερα ανησυχητική καθώς μπορεί να υποδηλώνει κάποιο ηπατικό πρόβλημα, την ύπαρξη φλεγμονών, ενώ κάποιες έρευνες δείχνουν αυξημένο κίνδυνο για αθηροσκλήρωση κυρίως στους άντρες (5).

Κάποια από τα συμπτώματα που υποδηλώνουν υψηλή φερριτίνη είναι η κόπωση, οι πόνοι στις αρθρώσεις, μειωμένη μνήμη και διαταραχές στη διάθεση, ή και διαταραχές ήπατος (4).

Υπάρχει ειδική εξέταση;

Η μέτρηση του αιματοκρίτη (Hct) αποτελεί μέρος της εξέτασης “ Γενική Αίματος”, και συνταγογραφείται από τον θεράπων ιατρό. Με τον επιπλέον έλεγχο της τιμής της αιμοσφαιρίνης, μπορούμε να διαπιστώσουμε αν κάποιος έχει αναιμία.

Περαιτέρω εξετάσεις που μπορούν να δείξουν τα αίτια του χαμηλού αιματοκρίτη είναι ο έλεγχος του σιδήρου, της B12, του φολικού οξέος, αλλά και της φερριτίνης! Δεν είναι λίγες οι φορές που μπορεί να έχουμε φυσιολογικό αιματοκρίτη και σίδηρο, αλλά χαμηλή φερριτίνη. Γι’αυτό καλό είναι να συμπεριλαμβάνεται και ο έλεγχος της τελευταίας, μιας και όπως είπαμε δείχνει τα αποθέματα σιδήρου στον οργανισμό.

Συμπληρώματα σιδήρου

Ο ειδικός που σας παρακολουθεί θα σας δώσει συγκεκριμένες οδηγίες και αν το κρίνει απαραίτητο θα σας συστήσει κάποιο συμπλήρωμα διατροφής με σίδηρο, φολικό οξύ ή Β12 ανάλογα με τις ελλείψεις που θα εντοπιστούν.

Παρενέργειες

Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην μορφή που θα βρίσκονται αυτά τα θρεπτικά συστατικά, προκειμένου να αποφευχθούν δυσάρεστες παρενέργειες, αλλά και να έχουν καλύτερη βιοδιαθεσιμότητα στον οργανισμό.

Συγκεκριμένα, στην περίπτωση του σιδήρου, κάποιες φορές παρατηρούνται διαταραχές, όπως δυσκοιλιότητα, ναυτία, στομαχικές ενοχλήσεις, κοιλιακό άλγος, τάση προς έμετο, μεταλλική γεύση κ.ά.(3). Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να ενημερώσετε τον γιατρό σας εάν παρατηρήσετε οποιαδήποτε ενόχληση, αλλά και να διαβάσετε προσεχτικά την περιγραφή του σκευάσματος πριν το πάρετε.

Εάν προκύψει δυσκοιλιότητα αρκετών ημερών και δεν αντιμετωπιστεί ή δεν γίνει διακοπή του σκευάσματος, μπορεί να προκληθεί τοξίνωση, μιας και δεν αποβάλλονται οι άχρηστες ουσίες, αλλά συσσωρεύονται στο έντερο. Πλέον, υπάρχουν εξειδικευμένες φόρμουλες διατροφικών συμπληρωμάτων, που τονίζουν πως δεν προκαλούν δυσκοιλιότητα και δεν ενοχλούν το στομάχι.

Τρόπος λήψης

Ακόμη, διαβάστε προσεχτικά τις οδηγίες χρήσης, σχετικά με το πότε πρέπει να γίνει η λήψη του συμπληρώματος (με άδειο ή γεμάτο στομάχι), καθώς αυτό συχνά διαφέρει ανάλογα με τον κατασκευαστή. Συνήθως, η λήψη σιδήρου συστήνεται με άδειο στομάχι ή με την ταυτόχρονη κατανάλωση κάποιας πηγής βιταμίνης C (π.χ. χυμός πορτοκάλι).

Στο Vita4you.gr θα βρείτε μεγάλη ποικιλία σε συμπληρώματα για αναιμία!

Παραπομπές

1. How to get more iron from the diet
2. What is a normal hematocrit level?
3. The Nutrition Source – Iron
4. Ferritin Test
5. Association Between High Serum Ferritin Levels and Carotid Atherosclerosis in the Study of Health in Pomerania (SHIP)