Φεριτίνη: τι είναι, πότε είναι χαμηλή & πώς ανεβαίνει

Τι είναι η φεριτίνη;

Η φεριτίνη (ή φερριτίνη) είναι μία πρωτεΐνη που συναντάται κυρίως στα ηπατοκύτταρα και αντανακλά τα αποθέματα σιδήρου στον οργανισμό.

Η πλεονάζουσα ποσότητα σιδήρου που λαμβάνεται με τη διατροφή και δεν αξιοποιείται από τον οργανισμό, αποθηκεύεται με τη βοήθεια της φεριτίνης και απελευθερώνεται σταδιακά στο σώμα μας όταν υπάρχει ανάγκη.

Μπορεί να μετρηθεί εύκολα και απλά μέσω αιματολογικών εξετάσεων, με τα χαμηλά επίπεδα να υποδεικνύουν συχνά – αλλά όχι πάντα – την ύπαρξη σιδηροπενικής αναιμίας.

Φυσιολογικές τιμές

Το φυσιολογικό εύρος τιμών της φεριτίνης σε ενήλικες είναι, κατά κανόνα, το εξής:

• Για άντρες: 12-300 ng/mL
• Για γυναίκες: 12-150 ng/mL 

Βέβαια, το εύρος των επιθυμητών ορίων δεν είναι πάντα ίδιο, καθώς υπάρχουν μικρές διακυμάνσεις, ανάλογα με το εργαστήριο που πραγματοποιείται η μέτρηση, αλλά και βάσει του προφίλ και της κατάστασης υγείας του ατόμου (π.χ. ηλικία, φύλο, παθήσεις κ.λπ.).

Σε γενικές γραμμές, πάντως, είναι επιθυμητό τα επίπεδα φεριτίνης να κυμαίνονται ανάμεσα στα 40-200 ng/mL.

Τα χαμηλά επίπεδα υποδηλώνουν έλλειψη σιδήρου στον οργανισμό και αφορούν τιμές:

•  <15 ng/L για τους ενήλικες 
• <12 ng/L για τα παιδιά. 

Ακόμη όμως και τιμές που δεν ξεπερνούν τα 30 ng/L είναι συχνά διαγνωστικές για σιδηροπενία.

Αιτίες χαμηλής φεριτίνης

Η χαμηλή φεριτίνη παρουσιάζεται κυρίως σε άτομα που δεν προσλαμβάνουν όσο σίδηρο χρειάζονται μέσω της διατροφής, έχουν αυξημένες ανάγκες σε αυτόν ή/και δεν τον απορροφούν επαρκώς.

Τα πιο συνηθισμένα αίτια που οδηγούν σε χαμηλά επίπεδα φεριτίνης στον οργανισμό είναι τα ακόλουθα:

• Ανεπαρκής διαιτητική πρόσληψη (π.χ. δίαιτα, vegan διατροφή)
• Αυξημένες ανάγκες του οργανισμού (π.χ. εγκυμοσύνη και θηλασμός)
• Βαριά εμμηνορροϊκή αιμορραγία
• Εσωτερική αιμορραγία
• Σιδηροπενική αναιμία
• Φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (νόσος του Crohn, ελκώδης κολίτιδα, κοιλιοκάκη)
• Άλλες παθήσεις του γαστρεντερικού (πεπτικό έλκος, γαστρίτιδα, οισοφαγίτιδα)
• Βαριατρικές επεμβάσεις
• Πολύ έντονη σωματική άσκηση (αθλητές)
• Ορμονικές διαταραχές
• Αιμοκάθαρση

Συμπτώματα από την έλλειψη φεριτίνης

Στις περισσότερες περιπτώσεις παρατηρούνται ένα ή περισσότερα από τα εξής:

1. Πονοκέφαλος
2. Αδυναμία και αίσθημα κόπωσης (μη δικαιολογημένα/ανεξήγητα)
3. Ζάλη και τάσεις λιποθυμίας
4. Ωχρότητα / Χλωμό δέρμα (συγκριτικά με το σύνηθες)
5. Δύσπνοια (δυσκολία στην αναπνοή)
6. Ταχυπαλμία (γρήγορος καρδιακός παλμός)
7. Εμβοές (κουδούνισμα/βουητό στα αυτιά)
8. Νευρικότητα / ευερεθιστότητα
9. Πόνος στα πόδια ή/και στο στήθος
10. Αλλοιώσεις στο δέρμα και στα νύχια (π.χ. κοιλονυχία)
11. Τριχόπτωση
12. Σχισμές στα άκρα του στόματος
13. Φλεγόμενη γλώσσα (αίσθημα καύσου)
14. Διαταραχή Pica (γεωφαγία, παγοφαγία)

Γενικότερα τα άτομα αισθάνονται μη δικαιολογημένη ατονία και εξάντληση, παρουσιάζοντας μειωμένη αντοχή και ικανότητα συγκέντρωσης, καθώς και εξασθενημένη μνήμη.

Μάλιστα, μακροπρόθεσμα μπορεί να παρουσιαστεί ακόμη και καρδιακή ανεπάρκεια, όπως και διάφορα νευρολογικά σύνδρομα (π.χ. Σύνδρομο Ανήσυχων Ποδιών).

Ωστόσο, δεν είναι απολύτως βέβαιο πως τα άτομα με χαμηλή φεριτίνη θα παρουσιάσουν συμπτώματα.

Αντιμετώπιση

Το πρώτο που συστήνεται είναι να ακολουθεί το άτομο μια διατροφή πλούσια σε σίδηρο. Ωστόσο, δεν αρκεί μόνο αυτό! Θα πρέπει επίσης να γνωρίζει ποιοι διατροφικοί συνδυασμοί ενισχύουν την απορρόφησή του, αλλά και ποιοι την μπλοκάρουν.

Σε περιπτώσεις πολύ χαμηλών τιμών σιδήρου και φεριτίνης, είναι απαραίτητη και η λήψη διατροφικού συμπληρώματος σιδήρου, ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις και μόνο κατόπιν ιατρικής σύστασης μπορεί να απαιτείται και ενδοφλέβια λήψη αυτού.

1. Τροφές που ανεβάζουν τη φεριτίνη

Ο σίδηρος συναντάται τόσο σε τροφές ζωικής προέλευσης (αιμικός) όσο και σε τρόφιμα φυτικής προέλευσης (μη αιμικός). Ο αιμικός σίδηρος είναι υψηλά απορροφήσιμος, σε αντίθεση με τον μη αιμικό σίδηρο. Σε κάθε περίπτωση, όμως, συστήνεται να ακολουθείται μία διατροφή που χαρακτηρίζεται από ποικιλία και περιλαμβάνει και τις 2 μορφές σιδήρου.

Τροφές πλούσιες σε σίδηρο είναι οι εξής:

• Συκώτι
• Κόκκινο κρέας (π.χ. μοσχάρι) και πουλερικά
• Ψάρια και θαλασσινά (σαρδέλες, σολομός, γαρίδες, στρείδια)
• Αυγά
• Λαχανικά (πράσινα φυλλώδη όπως το σπανάκι, μπρόκολο, κόκκινες πιπεριές)
• Όσπρια (φασόλια, φακές, αρακάς)
• Ξηροί καρποί (π.χ. κάσιους, φυστίκια Αιγίνης)
• Σπόροι (ηλιόσποροι, σπόροι κολοκύθας)
• Αποξηραμένα φρούτα (σταφίδες, χουρμάδες, αποξηραμένα σύκα & βερίκοκα)
• Εμπλουτισμένα με σίδηρο τρόφιμα (π.χ. γάλα, χυμός, δημητριακά)

Συστήνεται τα τρόφιμα που αποτελούν πηγή σιδήρου να καταναλώνονται παράλληλα με κάποια πηγή βιταμίνης C, για καλύτερη απορρόφηση. Ορισμένες τροφές που είναι πλούσιες σε αυτή είναι οι παρακάτω:

• Φυσικός χυμός πορτοκάλι
• Πολύχρωμες πιπεριές
• Χυμός ντομάτας
• Ακτινίδια
• Λεμόνι
• Φράουλες

2. Συνδυασμοί τροφών προς αποφυγή

Παράλληλα, θα πρέπει να αποφεύγεται, όσο γίνεται, η ταυτόχρονη κατανάλωση τροφών πλούσιων σε σίδηρο και όσων περιέχουν συστατικά που μειώνουν την απορρόφησή του (π.χ. ασβέστιο, φυτικά οξέα, τανίνες, οξαλικά κ.λπ.). Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν τα ακόλουθα:

• Γαλακτοκομικά
• Καφές και κακάο
• Τσάι
• Κόκκινο κρασί
• Προϊόντα ολικής άλεσης

3. Συμπληρώματα διατροφής

Εάν η διατροφή από μόνη της δεν αρκεί για την επαναφορά των τιμών στο φυσιολογικό, προτείνεται η λήψη διατροφικών συμπληρωμάτων σιδήρου, σε δοσολογία που συστήνει ο θεράποντας γιατρός και για όσο διάστημα σας υποδείξει.

Πέρα από σκευάσματα που περιέχουν μόνο σίδηρο, είναι πιθανό να χρειαστείτε εναλλακτικά  και κάποια φόρμουλα με συνδυασμό δραστικών συστατικών, όπως οι εξής:

• Σίδηρος με βιταμίνη C (για βέλτιστη απορρόφηση)
• Σίδηρος με βιταμίνες Β6-Β12-φολικό οξύ (για υγιή αιμοποίηση)
• Σίδηρος με απαραίτητες βιταμίνες & μέταλλα (για ενδυνάμωση του οργανισμού)

Στην περίπτωση εμφάνισης δυσκοιλιότητας που οφείλεται στη λήψη συμπληρώματος, θα πρέπει να βρείτε κάποιο που δεν προκαλεί γαστρεντερικές διαταραχές. 

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως τα σκευάσματα σιδήρου δε θα πρέπει να λαμβάνονται για μεγάλα χρονικά διαστήματα, χωρίς ιατρική παρακολούθηση και, ιδιαίτερα, όσον αφορά τα παιδιά, καθώς η αύξηση των επιπέδων σιδήρου πάνω από το φυσιολογικό στην παιδική ηλικία μπορεί να οδηγήσει σε επιπλοκές.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο;

Γενικότερα, αυξημένο κίνδυνο να παρουσιάσουν χαμηλά επίπεδα σιδήρου και φεριτίνης έχουν κυρίως:

• οι γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας
• οι έγκυες και οι θηλάζουσες
• όσοι βρίσκονται σε δίαιτα
• άτομα που ακολουθούν αυστηρά χορτοφαγική διατροφή (vegans)
• οι πολύ επιλεκτικοί με το φαγητό
• τα παιδιά και οι έφηβοι
• οι αθλητές

Πρόληψη

Ιδανικά συστήνεται να δίνουμε μεγάλη σημασία στην πρόληψη, πραγματοποιώντας τακτικά αιματολογικές εξετάσεις και ακολουθώντας μία ισορροπημένη διατροφή που καλύπτει τις ανάγκες του οργανισμού, όχι μόνο σε σίδηρο αλλά και σε όλα τα απαραίτητα συστατικά.

Επιπλέον, είναι σημαντικό να επισκεπτόμαστε τον θεράποντα γιατρό μας όταν εμφανίζουμε συμπτώματα ανεξήγητης κόπωσης και αδυναμίας, ωχρότητα και ασυνήθιστη συμπτωματολογία.