Λυκοπένιο: Ιδιότητες και οφέλη

Το λυκοπένιο είναι μια λιποδιαλυτή ουσία που ανήκει στα καροτενοειδή. Πρόκειται για μια χρωστική που δίνει το κόκκινο και ροζ χρώμα σε διάφορα λαχανικά και φρούτα. Ωστόσο, το κόκκινο χρώμα δεν οφείλεται πάντοτε στο λυκοπένιο π.χ. οι φράουλες και τα κεράσια δεν το περιέχουν και οφείλουν το χρώμα τους σε άλλα φυτοχημικά (φλαβονοειδή, ανθοκυανίνες κ.α.).

Η σημαντικότερη πηγή λυκοπενίου είναι τα μεταποιημένα προϊόντα της ντομάτας, όπως ο χυμός, ο πουρές, το κέτσαπ και η σάλτσα σπαγγέτι διότι αυτά προσφέρουν τη μεγαλύτερη βιοδιαθεσιμότητα. Το 85% της πρόσληψης προέρχεται από τις ντομάτες αλλά περιέχεται και σε άλλες τροφές όπως το καρπούζι, το ροζ γκουάβα, το ροζ γκρέιπφρουτ, η παπάγια, οι γλυκιές κόκκινες πιπεριές, το ροδάκινο, το βερίκοκο και το πεπόνι.

Αντιοξειδωτικές ιδιότητες

Το λυκοπένιο έγινε γνωστό όταν η έρευνα έδειξε ότι είναι ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό. Μελέτες στο δοκιμαστικό σωλήνα βρήκαν ότι εξουδετερώνει ορισμένες ελεύθερες ρίζες οξυγόνου όπως η ρίζα του υδροξυλίου (ΗΟ·), το υπεροξειδικό ανιόν (Ο2·-), τα υπεροξείδια (RO-Ο·) και το μονήρες οξυγόνο (singlet oxygen). Διαθέτει μεγαλύτερη αντιοξειδωτική δράση από τη βιταμίνη Ε και τη γλουταθειόνη. Η δράση του είναι 10 φορές πιο ισχυρή από την τοκοφερόλη [1], 100 φορές από την βιταμίνη Ε (τοκοφερόλες και τοκοτριενόλες μαζί) και 125 φορές από την γλουταθειόνη.

Οι εντυπωσιακές ιδιότητές του λυκοπενίου έκαναν του ερευνητές να ψάξουν για τα οφέλη που ενδεχομένως προσφέρει στην ανθρώπινη υγεία. Μελέτες σε δοκιμαστικό σωλήνα και σε ζώα έδειξαν ότι αυτό το καροτενοειδές μπορεί να προστατεύσει από βλάβες που προκαλούνται από τα φυτοφάρμακα, τα ζιζανιοκτόνα, το γλουταμινικό νάτριο και ορισμένα είδη μυκήτων.

Εκτός από την αντιοξειδωτική του δράση, το λυκοπένιο μπορεί να παρέχει οφέλη και μέσω άλλων μηχανισμών, όπως η κυτταρική επικοινωνία και η παρεμβολή του σε ορμονικούς, ανοσολογικούς και μεταβολικούς μηχανισμούς.

Μπορεί να προστατεύσει από καρκίνους;

Μελέτες στο δοκιμαστικό σωλήνα δείχνουν ότι αυτό το καροτενοειδές μπορεί να επιβραδύνει την ανάπτυξη του καρκίνου του μαστού και του καρκίνου του προστάτη [2] περιορίζοντας την ανάπτυξη των όγκων. Παρατηρητικές μελέτες έχουν συνδέσει την υψηλή πρόσληψη καροτενοειδών, συμπεριλαμβανομένου του λυκοπενίου, με μειωμένο κίνδυνο καρκίνου των πνευμόνων και του προστάτη κατά 32-50%. Μελέτες σε ζώα αναφέρουν επίσης ότι μπορεί το λυκοπένιο να εμποδίσει την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων στα νεφρά. Στον άνθρωπο έδειξαν ότι η υψηλότερη συγκέντρωσή του στο αίμα σχετίζεται με μικρότερο κίνδυνο ορισμένων καρκίνων.

Η 23χρονη μελέτη Health Professionals Follow-Up Study, που περιέλαβε πάνω από 46.000 άνδρες, έδειξε ότι αυτοί που κατανάλωναν τουλάχιστον δύο πλούσιες μερίδες σάλτσας ντομάτας την εβδομάδα είχαν 30% χαμηλότερο κίνδυνο να εμφανίσουν καρκίνο του προστάτη σε σχέση με όσους κατανάλωναν λιγότερο από μία μερίδα σάλτσας ντομάτας το μήνα [3]. Ωστόσο, μια ανασκόπηση 26 μελετών που περιέλαβε πάνω από 550.000 άτομα έδειξε πιο μέτρια αποτελέσματα. Η υψηλή πρόσληψη συνδέθηκε με μικρότερη πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του προστάτη κατά 9%. Μια ημερήσια πρόσληψη 9-21 mg ημερησίως φάνηκε να είναι η πιο ευεργετική [4].

Μια πρόσφατη μελέτη σε ποντίκια έδειξε ότι αυτά που μολύνθηκαν με ένα καρκινογόνο του ήπατος, προστατεύτηκαν όταν η διατροφή τους περιείχε σκόνη ντομάτας. Στον άνθρωπο, το συμπλήρωμα αυτό ισοδυναμούσε με κατανάλωση δύο- τρεις ντομάτες την ημέρα ή με ένα σερβίρισμα σάλτσας ντομάτας που συνήθως τοποθετείται πάνω από ζυμαρικά.

Μπορεί να προωθήσει την καρδιαγγειακή υγεία;

Το λυκοπένιο, ως αντιοξειδωτικό, μπορεί θεωρητικά να βοηθάει στην πρόληψη της αθηροσκλήρωσης μειώνοντας την οξείδωση της LDL χοληστερόλης. Το σίγουρο είναι ότι μειώνει την LDL χοληστερόλη. Τα 25 ml ημερησίως μπορούν να μειώσουν την ‘κακή’ χοληστερίνη έως και 10%. Μια δεκαετής μελέτη έδειξε ότι δίαιτες πλούσιες σε αυτό το θρεπτικό συστατικό συνδέονταν με 17-26% χαμηλότερο κίνδυνο καρδιακών παθήσεων ενώ μια ανασκόπηση βρήκε ότι η υψηλή συγκέντρωση στο αίμα είχε ως αποτέλεσμα χαμηλότερο κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου κατά 31% [5, 6].

Τα προστατευτικά αποτελέσματα φαίνεται πως είναι μεγαλύτερα στα άτομα που έχουν χαμηλά επίπεδα αντιοξειδωτικών στο αίμα τους ή υψηλά επίπεδα οξειδωτικού στρες π.χ. σε ηλικιωμένα άτομα, καπνιστές, διαβητικούς και καρδιοπαθείς.

Μπορεί να προστατεύσει από τα ηλιακά εγκαύματα;

Φαίνεται ότι προσφέρει κάποια προστασία από τις επιζήμιες επιπτώσεις του ηλίου. Σε μελέτη διάρκειας 12 εβδομάδων, η ημερήσια πρόσληψη 8-16 mg λυκοπενίου, είτε από τρόφιμα είτε από συμπληρώματα, βοήθησε στη μείωση της έντασης της ερυθρότητας του δέρματος κατά 40-50% μετά από έκθεση στις υπεριώδεις ακτίνες.

Μπορεί να βοηθήσει την όρασή σας;

Μπορεί να αποτρέψει ή να καθυστερήσει το σχηματισμό καταρράκτη και να μειώσει τον κίνδυνο εκφύλισης της ωχράς κηλίδας, την κύρια αιτία τύφλωσης σε ηλικιωμένους [7].

Μπορεί να μειώσει τον πόνο;

Κάποια στοιχεία δείχνουν ότι μπορεί να είναι νευροπροστατευτικό. Βοηθάει στη μείωση του νευροπαθητικού πόνου, ο οποίος προκαλείται από βλάβες των νεύρων και των ιστών.

Μπορεί να συμβάλει σε ισχυρότερα οστά;

Η αντιοξειδωτική δράση του μπορεί να επιβραδύνει το θάνατο των οστικών κυττάρων και να ενισχύσει την οστική αρχιτεκτονική βοηθώντας να διατηρηθούν τα οστά υγιή. Μια μελέτη βρήκε ότι δύο ποτήρια ντοματοχυμού την ημέρα, με περιεκτικότητα 15 mg σε λυκοπένιο, αρκούν για την ενδυνάμωση των εύθραυστων οστών.

Μπορεί να βοηθήσει στη γονιμότητα;

Ερευνητές του University of Sheffield σε μια διπλά τυχαιοποιημένη μελέτη 12 εβδομάδων έδωσαν συμπλήρωμα με λακτολυκοπένιο, το οποίο απορροφάται πιο εύκολα από το ανθρώπινο σώμα -περιείχε 14 mg λυκοπένιο- και διαπίστωσαν δραματική βελτίωση της μορφολογίας των σπερματοζωαρίων, δηλαδή στο μέγεθος και το σχήμα τους [8].

Μειώνει την αρτηριακή πίεση;

Κατανάλωση πάνω από 12 mg ημερησίως φάνηκε ότι μειώνει την αρτηριακή πίεση, ειδικά σε άτομα με υπέρταση.

Κατάθλιψη

Όσο περισσότερες ντομάτες καταναλώνουμε τόσο περισσότερο μειώνεται ο κίνδυνος κατάθλιψης, σύμφωνα με μια μελέτη Κινέζων και Ιαπώνων ερευνητών.

Τροφές και βιοδιαθεσιμότητα

Παρακάτω ακολουθεί ένας κατάλογος τροφίμων με την περιεκτικότητα σε λυκοπένιο ανά 100 γραμμάρια [9]. Να σημειωθεί ότι η περιεκτικότητα της ντομάτας εξαρτάται από την ποικιλία, τη γεωγραφική τοποθεσία, τις κλιματικές συνθήκες, τον τρόπο καλλιέργειας και το βαθμό ωρίμανσης. Οι ώριμες ντομάτες έχουν μεγαλύτερη συγκέντρωση από τις άγουρες.

• Αποξηραμένες ντομάτες: 45,9 mg
• Πουρές ντομάτας: 21,8 mg
• Ροζ γκουάβα: 5,2 mg
• Καρπούζι: 4,5 mg
• Νωπή ντομάτα: 3,0 mg
• Κονσερβοποιημένες ντομάτες: 2,7 mg
• Παπάγια: 1,8 mg
• Ροζ γκρέιπφρουτ: 1,1 mg
• Μαγειρεμένες γλυκές πιπεριές: 0,5 mg

Δυστυχώς, η ανθρώπινη πεπτική οδός απορροφά μικρή ποσότητα λυκοπενίου. Μια έρευνα της εταιρείας Plant & Food Research σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Lincoln, έδειξε ότι από την ακατέργαστη ντομάτα απελευθερώνεται το 75% των συνολικών αντιοξειδωτικών της αλλά το ποσοστό για το λυκοπένιο ήταν μόνο 4%.

Η απορρόφηση από το λεπτό έντερο εξαρτάται από δύο σημαντικούς παράγοντες: το πώς υποβλήθηκαν σε επεξεργασία τα προϊόντα της ντομάτας -κυρίως αν έχουν θερμανθεί- και πόσο λίπος καταναλώνεται μαζί με το λυκοπένιο. Η θέρμανση της ντομάτας βοηθάει στην απελευθέρωση από τους φυτικούς ιστούς ενώ το λίπος βοηθάει στην απορρόφηση καθώς πρόκειται για λιποδιαλυτό συστατικό. Η κατανάλωση ελαιολάδου, μαζί με τρόφιμα που περιέχουν καροτενοειδή αυξάνει την απορρόφησή τους. Η απορρόφηση ενισχύεται όταν η ντομάτα και τα προϊόντα της περιέχουν και τη φλούδα. Μια μελέτη βρήκε ότι η προσθήκη αβοκάντο σε σάλτσα ντομάτας αύξησε την απορρόφηση του λυκοπενίου κατά 4,4 φορές ενώ άλλα καροτενοειδή απορροφήθηκαν ακόμη περισσότερο.

Από την άλλη πλευρά, ο σίδηρος μειώνει την απορρόφηση. Όταν οι ερευνητές έδωσαν χυμό ντομάτας μαζί με θειικό σίδηρο, ως συμπλήρωμα, παρατήρησαν μείωση της απορρόφησης κατά 50%.

Πόσο χρειαζόμαστε;

Επί του παρόντος δεν υπάρχει επίσημη συνιστώμενη ημερήσια δοσολογία, ωστόσο, από κάποιες μελέτες προκύπτει ότι προσλήψεις μεταξύ 8-21 mg ημερησίως είναι οι πιο επωφελείς. Άλλες έρευνες προτείνουν χαμηλότερη ημερήσια πρόσληψη, μεταξύ 5-7 mg.

Ένα ερώτημα είναι αν μπορούν να υπάρξουν παρενέργειες λόγω υψηλής πρόσληψης λυκοπενίου. Από τα τρόφιμα είναι λίγο δύσκολο να συμβεί αυτό, δεδομένης της χαμηλής βιοδιαθεσιμότητας. Ωστόσο θα μπορούσαν να υπάρξουν παρενέργειες από υπερβολική κατανάλωση μέσω διατροφικών συμπληρωμάτων. Τα συμπληρώματα μπορεί να μην είναι κατάλληλα για τις έγκυες γυναίκες και για εκείνους που λαμβάνουν κάποιες κατηγορίες φαρμάκων [10 11]. Το λυκοπένιο μπορεί να αλληλεπιδράσει με ορισμένα φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων των αραιωτικών του αίματος και αυτών που μειώνουν την αρτηριακή πίεση.

Στο Vita4you.gr θα βρείτε μεγάλη ποικιλία σε συμπληρώματα με λυκοπένιο.

Βιβλιογραφία

1.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11744404

2.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12424325/

3.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26817504

4.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26287411

5.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23317928/

6.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24848940/

7.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3738980/

8.https://link.springer.com/article/10.1007/s00394-019-02091-5

9.https://www.myfooddata.com/articles/high-lycopene-foods.php

10.https://medlineplus.gov/druginfo/natural/554.html#Safety

11.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19527386/