Φασκόμηλο: ένα βότανο με σημαντικές ιδιότητες!

Το κοινό φασκόμηλο (Salvia officinalis) ανήκει στην οικογένεια του δυόσμου, μαζί με τη ρίγανη, το δεντρολίβανο, το βασιλικό και το θυμάρι. Χρησιμοποιείται συχνά στη μαγειρική γιατί νοστιμίζει τα φαγητά αποτελώντας βασικό βότανο για διάφορες κουζίνες σε όλο τον κόσμο. Έχει γήινη γεύση και διατίθεται φρέσκο, αποξηραμένο και ως αιθέριο έλαιο.

Ορισμένοι τρόποι με τους οποίους μπορείτε να προσθέσετε το φασκόμηλο στη διατροφή σας είναι οι εξής: Πασπαλίστε ως γαρνιτούρα σε σούπες. Προσθέστε ψιλοκομμένα φύλλα σε σάλτσα ντομάτας. Ως καρύκευμα στα ψητά λαχανικά. Το αποξηραμένο φασκόμηλο μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε στα κρεατικά. Χρησιμοποιείται σε μικρές ποσότητες καθώς έχει έντονο άρωμα.

Το γένος Salvia περιλαμβάνει περίπου 900 είδη παγκοσμίως, ενώ από τα πιο συνήθη είδη είναι το κινεζικό (S. miltiorrhiza), το ισπανικό (S. lavandulaefolia) και το ελληνικό (S. fruticose). Στην  Ελλάδα υπάρχουν τουλάχιστον 23 είδη, γνωστά ως αγριοσφακιά, αλισφακιά, µηλοσφακιά, φασκοµηλιά, σπατζιά, χαχοµηλιά.

Το αφέψημα του φυτού έχει χρησιμοποιηθεί από παλιά για τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών. Το βοτανικό όνομα Σάλβια προέρχεται από το λατινικό «salvere» που σημαίνει «θεραπεύω», γεγονός που υποδεικνύει θεραπευτικές ιδιότητες. Ο Καρλοµάγνος είχε δώσει εντολή να φυτεύεται στους λαχανόκηπους και τους κήπους των μοναστηριών. Οι Γάλλοι το ονομάζουν ελληνικό τσάι και οι Κινέζοι ελληνικό ρόφημα θεωρώντας το καλύτερο από το τσάι.

Στις παραδοσιακές χρήσεις του φασκόμηλου για λόγους υγείας περιλαμβάνονται: δυσπεψία, προβλήματα με το στομάχι, φλεγμονές στόματος και λαιμού, βήχας και υπερβολική εφίδρωση, συμπεριλαμβανομένης αυτής που συνδέεται με την εμμηνόπαυση. Πράγματι, το φυτό έχει αντιβακτηριακή δράση έναντι αρκετών αρνητικών ή θετικών κατά Gram βακτηρίων. Γι’ αυτό χρησιμοποιείται ως φυσικό φυτοφάρμακο και προστίθεται ως συντηρητικό σε πολλά προϊόντα διατροφής. Δρα στο κεντρικό νευρικό σύστημα και θεωρείται τονωτικό του εγκεφάλου. Μελέτες σε ζώα έδειξαν ότι μειώνει την υψηλή πίεση του αίματος (υπέρταση). Έχει αναφερθεί και αντιδιαβητική δράση αλλά χρειάζεται επιβεβαίωση.

Φορτωμένο με Αντιοξειδωτικά

Αυτό το αρωματικό βότανο περιέχει πάνω από 160 πολυφαινόλες (1). Το χλωρογενικό οξύ, το καφεϊκό οξύ, το ροσμαρινικό οξύ, το ελαγικό οξύ και η ρουτίνη βρίσκονται στο φασκόμηλο. Μεταξύ των φλαβονοειδών που περιέχει τα πιο διαδεδομένα είναι η λουτεολίνη, απιγενίνη, η καμφερόλη και η κερσετίνη. Αυτές οι ενώσεις θεωρούνται ωφέλιμες για την ανθρώπινη υγεία (2). Τα αντιοξειδωτικά μπορούν να εξουδετερώσουν δυνητικά επιβλαβείς ελεύθερες ρίζες που συνδέονται με χρόνιες ασθένειες.

Μια μελέτη διαπίστωσε ότι 1 φλιτζάνι (240 ml) αφέψημα φασκόμηλου δύο φορές την ημέρα αύξησε σημαντικά την αντιοξειδωτική άμυνα του οργανισμού [3].

Φασκόμηλο και Στοματική υγεία

Τα φύλλα του φασκόμηλου διαθέτουν σπουδαίες αντισηπτικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες. Ένα από τα συστατικά του, η σαλβίνη (salvin) έχει αντιμικροβιακή δράση έναντι του Staphylococcus aureus, ένα κοινό βακτήριο που είναι υπεύθυνο για λοιμώξεις του δέρματος και της ανώτερης αναπνευστικής οδού. Άλλα βακτήρια που φαίνεται να καταπολεμά το αφέψημα φασκόμηλου είναι τα L. monocytogenes, B. cereus, B. subtilis, και E. coli.

Οι αντιμικροβιακές του ιδιότητες μπορούν να να εξουδετερώσουν τα μικρόβια που προάγουν την οδοντική πλάκα. Σε μια κλινική μελέτη που περιέλαβε 70 κορίτσια, ένα στοματικό διάλυμα με βάση το φασκόμηλο μείωσε σημαντικά τα μικρόβια της οδοντική πλάκας [4]. Σε μια άλλη μελέτη μείωσε το βακτήριο Streptococcus mutans, που θεωρείται υπεύθυνο για την τερηδόνα [5].

Μελέτη στο δοκιμαστικό σωλήνα έδειξε το αιθέριο έλαιο του φασκόμηλου σταμάτησε την εξάπλωση του Candida albicans, ενός μύκητα που μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στο στόμα [6].

Φασκόμηλο και Εμμηνόπαυση

Το φασκόμηλο μειώνει τις εξάψεις και τους νυχτερινούς ιδρώτες. Κατά την εμμηνόπαυση, το γυναικείο σώμα αντιμετωπίζει μια φυσική μείωση των οιστρογόνων κι αυτό μπορεί να προκαλέσει ένα ευρύ φάσμα δυσάρεστων συμπτωμάτων που περιλαμβάνουν εξάψεις, υπερβολική εφίδρωση, ξηρότητα του κόλπου και ευερεθιστότητα. Παραδοσιακά, το φασκόμηλο χρησιμοποιήθηκε για τη μείωση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης όπως π.χ. είναι οι εξάψεις [7]. Η φαρµακευτική χρήση του φυτού ανάγεται στις αρχές του 18ου αιώνα, όταν χρησιμοποιούνταν ως ανθιδρωτικό.

Πιστεύεται ότι οι φυτοχημικές ενώσεις που βρίσκονται στο φασκόμηλο έχουν ιδιότητες παρόμοιες των οιστρογόνων, επιτρέποντάς τους να συνδέονται με ορισμένους υποδοχείς στον εγκέφαλο με αποτέλεσμα να βοηθούν στην αντιμετώπιση των εξάψεων και της υπερβολικής εφίδρωσης [8].

Σε μια μελέτη, η καθημερινή χρήση ενός συμπληρώματος φασκόμηλου μείωσε σημαντικά τον αριθμό και την ένταση των εξάψεων για οκτώ εβδομάδες [9].

Φασκόμηλο και Επίπεδα σακχάρου στο αίμα

Έρευνα σε ανθρώπους και ζώα δείχνει ότι μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα. Σε μια μελέτη, το εκχύλισμα φασκόμηλου μείωσε τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα σε αρουραίους με διαβήτη τύπου 1 ενεργοποιώντας έναν ειδικό υποδοχέα. Όταν αυτός ο υποδοχέας είναι ενεργοποιημένος μπορεί να βοηθήσει στην απομάκρυνση της περίσσειας ελεύθερων λιπαρών οξέων στο αίμα, το οποίο με τη σειρά του βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη [10].

Μελέτη σε ποντίκια με διαβήτη τύπου 2 διαπίστωσε ότι το τσάι φασκόμηλου δρα όπως η μετφορμίνη, ένα φάρμακο που συνταγογραφείται για τη διαχείριση του σακχάρου στο αίμα των διαβητικών ατόμων [11]. Το εκχύλισμα φύλλων φασκόμηλου έχει φανεί ότι μειώνει το σάκχαρο του αίματος στα ποντίκια και βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη όσο η ροσιγλιταζόνη, ένα άλλο φάρμακο κατά του διαβήτη [12].

Ωστόσο, δεν υπάρχουν ακόμη αρκετά στοιχεία που να προτείνουν το φασκόμηλο ως θεραπεία για το διαβήτη καθώς απαιτείται περισσότερη έρευνα.

Φασκόμηλο, Μνήμη και Υγεία του εγκεφάλου

Τα φυτό είναι παραδοσιακά γνωστό ως τονωτικό του εγκεφάλου. Η φήμη αυτή υπάρχει από τα τέλη του 16ου αιώνα, όταν ο Άγγλος βοτανοθεραπευτής John Gerard (1545-1607) υποστήριξε ότι το τσάι που φτιάχνεται από τα φύλλα του φυτού κάνει καλό στη µνήµη.

Μελέτες in vitro και σε ζώα έχουν δείξει ότι πολλά είδη Salvia είναι αποτελεσματικοί αναστολείς του ενζύμου ακετυλοχολινεστεράση (ΑchΕ) που είναι η βάση των περισσότερων φαρμάκων για την ανακούφιση των συμπτωμάτων στα πρώιμα στάδια της νόσου Αλτσχάιμερ. Τα επίπεδα ακετυλοχολίνης (Ach) φαίνεται να μειώνονται στη νόσο Αλτσχάιμερ [13]. Η αναστολή του ενζύμου ΑchE οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα ακετυλοχολίνης στον εγκέφαλο, γεγονός που συνεπάγεται τη βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας, συμπεριλαμβανομένης της μνήμης.

Σε μια μελέτη, 39 συμμετέχοντες με ήπια έως μέτρια νόσο Αλτσχάιμερ κατανάλωναν είτε 60 σταγόνες εκχυλίσματος φασκόμηλου (Salvia officinalis) είτε εικονικό φάρμακο καθημερινά για τέσσερις μήνες. Όσοι έλαβαν το εκχύλισμα είχαν καλύτερη απόδοση σε δοκιμές μνήμης, την επίλυση προβλημάτων, τη συλλογιστική και άλλες γνωστικές ικανότητες [14]. Ωστόσο είναι απαραίτητες οι κλινικές μελέτες μεγαλύτερης κλίμακας.

Άλλα πιθανά οφέλη για την υγεία

Το φασκόμηλο και οι φυτοχημικές του ενώσεις συνδέονται και με άλλα πιθανά οφέλη για την υγεία, τα οποία, ωστόσο, δεν έχουν διερευνηθεί εκτενώς. Μελέτες σε ζώα διαπίστωσαν ότι περιέχει ενώσεις που μπορούν να ανακουφίσουν από τη διάρροια. Επίσης, σε μια μελέτη, το αφέψημα φασκόμηλου δύο φορές ημερησίως μείωσε την «κακή» χοληστερόλη LDL ενώ αύξησε την «καλή» χοληστερόλη HDL μετά από δύο εβδομάδες. Τέλος, το φασκόμηλο περιέχεται σε καλλυντικά που εφαρμόζονται τοπικά ως φυσική φροντίδα του δέρματος.

Ενδεχόμενες παρενέργειες

Αρκετά είδη Salvia καταναλώνονται συχνά, γεγονός που αυξάνει την εμπιστοσύνη για την ασφάλειά του. Ωστόσο, απαιτείται περαιτέρω επιβεβαίωση σχετικά με τις ενδεχόμενες παρενέργειες, ιδιαίτερα όταν καταναλώνεται σε υψηλότερες δόσεις. Κι αυτό διότι υπάρχει ανησυχία για ένα συστατικό του κοινού φασκόμηλου και άλλων ειδών, το οποίο ονομάζεται θουγιόνη (thujone) και είναι νευροτοξικό σε υψηλή δοσολογία. Το έλαιο των φύλλων φασκόμηλου είναι πλούσιο σε θουγιόνη [15]. Οι μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι το καλής ποιότητας αιθέριο έλαιο φασκόμηλου έχει πάνω από 50% α και β-θουγιόνη αν και η ποσότητα ποικίλλει αρκετά, ανάλογα με το είδος, τον χρόνο συγκομιδής και τις συνθήκες καλλιέργειας.

Η κατανάλωση εξαιρετικά μεγάλων ποσοτήτων τσάι φασκόμηλου ή άλλων μορφών του βοτάνου για παρατεταμένη περίοδο μπορεί να προκαλέσει καρδιακά προβλήματα, επιληπτικές κρίσεις, έμετο και νεφρική βλάβη. Οι παρενέργειες αυτές μπορεί να εμφανιστούν εάν καταναλώνετε περισσότερα από 3-7 γραμμάρια θουγιόνη την ημέρα αλλά υπάρχουν κενά στις γνώσεις που απαιτούνται για την εκτίμηση της τοξικότητας αυτής της ουσίας [16].

Πάντως, το τσάι φασκόμηλου περιέχει μόνο 4-11 mg θουγιόνη ανά 1 λίτρο. Μια έκθεση του European Medicines Agency συνιστά ως ασφαλές ανώτατο όριο τα 6 mg θουγιόνης από προϊόντα που χρησιμοποιούνται για φαρμακευτικούς σκοπούς. Άλλες μελέτες έχουν βρει ότι 3-6 κούπες την ημέρα δεν ξεπερνούν το ανώτατο επιτρεπτό όριο [17]. Θα πρέπει όμως να αποφύγετε την κατάποση αιθέριου ελαίου φασκόμηλου ή την προσθήκη του στο τσάι σας.

Το φασκόμηλο δεν πρέπει να λαµβάνεται από επιληπτικά άτοµα, λόγω του ότι η θουγιόνη µπορεί να πυροδοτήσει κρίσεις επιληψίας. Επίσης, πιθανότατα δεν πρέπει να καταναλώνεται κατά την εγκυμοσύνη. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι η θουγιόνη μπορεί να μειώσει την παροχή μητρικού γάλακτος κατά το θηλασμό.

Στο Vita4you.gr θα βρείτε συμπληρώματα με φασκόμηλο!

Παραπομπές

1. Polyphenolics of Salvia–a review.
2. Chronic inflammation and oxidative stress as a major cause of age-related diseases and cancer.
3. Sage tea drinking improves lipid profile and antioxidant defences in humans.
4. The antibacterial effect of sage extract (Salvia officinalis) mouthwash against Streptococcus mutans in dental plaque: a randomized clinical trial.
5. Streptococcus mutans and oral streptococci in dental plaque.
6. In vitro effects of Salvia officinalis L. essential oil on Candida albicans.
7. Salvia officinalis for hot flushes: towards determination of mechanism of activity and active principles.
8. A review of effective herbal medicines in controlling menopausal symptoms.
9. First time proof of sage’s tolerability and efficacy in menopausal women with hot flushes.
10. Activation of the nuclear receptor PPARγ by metabolites isolated from sage (Salvia officinalis L.).
11. Metformin-like effect of Salvia officinalis (common sage): is it useful in diabetes prevention?.
12. Preventive effects of Salvia officinalis leaf extract on insulin resistance and inflammation in a model of high fat diet-induced obesity in mice that responds to rosiglitazone.
13. Salvia for dementia therapy: review of pharmacological activity and pilot tolerability clinical trial.
14. Salvia officinalis extract in the treatment of patients with mild to moderate Alzheimer’s disease: a double blind, randomized and placebo-controlled trial.
15. Assessment report on Salvia officinalis L., folium and Salvia officinalis L., aetheroleum.
16. Thujone and thujone-containing herbal medicinal and botanical products: toxicological assessment.
17. Determination of the biologically active flavour substances thujone and camphor in foods and medicines containing sage (Salvia officinalis L.).