Ελεύθερες ρίζες: H επίδραση τους στον οργανισμό

Οι ελεύθερες ρίζες (free radicals) είναι άτομα στα οποία υπάρχουν ασύζευκτα ηλεκτρόνια ή μόρια στα οποία υπάρχουν τέτοιου είδους άτομα. Όταν οι ελεύθερες ρίζες είναι πολλές μέσα στο σώμα προκαλούν βανδαλισμούς και το αποτέλεσμα μπορεί να είναι η πρόωρη γήρανση και οι χρόνιες ασθένειες.

Πώς παράγονται οι ελεύθερες ρίζες;

Τα ηλεκτρόνια έχουν την τάση να βρίσκονται ανά ζεύγη. Αν δεν είναι σε ζεύγη δημιουργείται μια ασταθής κατάσταση γιατί τα άτομα κινητοποιούνται εξαιρετικά γρήγορα προκειμένου να αποκτήσουν το ηλεκτρόνιο που τους λείπει. Μπορεί να πάρουν αυτό το ηλεκτρόνιο από ένα ζωτικό μόριο του σώματος το οποίο με αυτόν τον τρόπο “οξειδώνεται”, δηλαδή χάνει ηλεκτρόνια -η αντίθετη διαδικασία κατά την οποία μια ουσία κερδίζει ηλεκτρόνια ονομάζεται αναγωγή.

Εάν μια ουσία είναι οξειδωμένη, δηλαδή της λείπουν ηλεκτρόνια, αυτό μπορεί να προκαλέσει μια αλυσιδωτή αντίδραση και η κατάληξη μπορεί να είναι μια μη αναστρέψιμη βλάβη. Η οξείδωση μπορεί να βλάψει ζωτικά μόρια στα κύτταρα μας, συμπεριλαμβανομένου του μιτοχονδριακού DNA και των πρωτεϊνών, τα οποία είναι υπεύθυνα για πολλές διαδικασίες του σώματος. Αυτά τα ζωτικά μόρια χρειάζονται για να λειτουργήσουν σωστά τα κύτταρά μας, και αν καταστραφούν το κύτταρο μπορεί να δυσλειτουργήσει ή ακόμα και να πεθάνει.

Πολλές από τις ελεύθερες ρίζες περιέχουν οξυγόνο. Μερικές από τις πιο αντιδραστικές ρίζες οξυγόνου είναι το υδροξύλιο (∙ΟΗ), το υποχλωριώδες ανιόν (ClO-), το ανιόν του σουπεροξειδίου (∙O2-) και το υπεροξείδιο του υδρογόνου (H2O2). Αυτές οι ελεύθερες ρίζες είναι τόσο δραστικές που προκαλούν αλυσιδωτές αντιδράσεις οξείδωσης σε εκατομμυριοστά του δευτερολέπτου [1].

Ελεύθερες ρίζες και οξειδωτικό στρες

Τα αντιοξειδωτικά είναι μόρια που εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες σταματώντας τον βανδαλισμό που προκαλούν στο σώμα. Παρέχουν εύκολα το ηλεκτρόνιο που θέλει μια ελεύθερη ρίζα. Κατά κάποιο τρόπο θυσιάζονται αντί να συμβεί αυτό σε ένα ζωτικό μόριο. Έτσι μετατρέπονται κι αυτά σε ελεύθερες ρίζες αλλά σε αντίθεση με άλλα μόρια δεν είναι ιδιαίτερα αντιδραστικά και δεν προκαλούν χάος. Αντίθετα, αποκαθιστούν την ισορροπία στο σώμα.

Αλλά δεν είναι οι ελεύθερες ρίζες πάντα κακές, άλλωστε, αποτελούν μέρος της φυσικής διαδικασίας του μεταβολισμού μας. Πολλές παράγονται στα μιτοχόνδρια, τα οποία αποτελούν τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας μέσα στα κύτταρά μας. Τα μιτοχόνδρια είναι υπεύθυνα για την οξείδωση (καύση) ορισμένων μορίων που λαμβάνουμε από τη διατροφή παράγοντας ενέργεια μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται οξειδωτική φωσφορυλίωση. Αυτή η μεταβολική οδός είναι μια σειρά αντιδράσεων οξείδωσης και αναγωγής στις οποίες τα άτομα προσπαθούν να δώσουν ή να λάβουν ηλεκτρόνια.  Για παράδειγμα, η γλυκόζη οξειδώνεται από το οξυγόνο που εισπνέουμε, παράγοντας διοξείδιο του άνθρακα, νερό και ενέργεια.

Επίσης, το ανοσοποιητικό μας σύστημα για να σκοτώσει τους ξένους μικροοργανισμούς χρησιμοποιεί τις ελεύθερες ρίζες. Λευκά αιμοσφαίρια που ονομάζονται φαγοκύτταρα “καταπίνουν” τα βακτήρια και στη συνέχεια απελευθερώνουν ελεύθερες ρίζες για να τα καταστρέψουν.

Όμως η συσσώρευση πολλών ελευθέρων ριζών μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες στην υγεία μας. Οι ελεύθερες ρίζες μπορεί να αυξηθούν υπερβολικά λόγω διαφόρων παραγόντων του τρόπου ζωής όπως το άγχος, η ρύπανση, η ηλιακή ακτινοβολία, το κάπνισμα και το αλκοόλ, κάτι που προκαλεί στο σώμα  οξειδωτικό στρες, το οποίο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε πολλές ανθρώπινες ασθένειες.

Το οξειδωτικό στρες είναι υψηλότερο στη μεμβράνη των κυττάρων, στα μιτοχόνδρια, στον πυρήνα του κυττάρου, στο σωματιο Golgi και στα λυσοσώματα. Οι ελεύθερες ρίζες εμπλέκονται σε προβλήματα υγείας που εμφανίζονται με την ηλικία, όπως ο σκληρυμένες αρτηρίες, ο διαβήτης, ακόμη και ο σχηματισμός ρυτίδων. Μέχρι σήμερα, η συμμετοχή του οξειδωτικού στρες έχει επιβεβαιωθεί σε περισσότερες από 100 παθήσεις.

Ελεύθερες ρίζες και διατροφικά αντιοξειδωτικά

Η υγιεινή διατροφή είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να πάρετε τα αντιοξειδωτικά που χρειάζεται το σώμα σας. Φρούτα, λαχανικά, δημητριακά, αυγά και ξηροί καρποί είναι χρήσιμες πηγές αντιοξειδωτικών.

Μερικές τροφές έχουν περισσότερα αντιοξειδωτικά από άλλες, π.χ. μούρα και βακκίνια, και αποκαλούνται υπερτροφές (superfoods). Εκτός από τις αντιοξειδωτικές βιταμίνες Α, C και E, ορισμένα φυτοχημικά όπως π.χ. τα φλαβονοειδή που υπάρχουν σε κρεμμύδια, μελιτζάνες, μαρούλια, γογγύλια, χόρτα, αχλάδια, κόκκινο κρασί, μαϊντανό, εσπεριδοειδή και όσπρια, θεωρείται ότι έχουν σημαντικές αντιοξειδωτικές ιδιότητες [2].

Ένας λόγος που αυξάνεται η παραγωγή ελευθέρων ριζών είναι η υπερβολική κατανάλωση φαγητού. Καθώς τρώμε περισσότερο, τα μιτοχόνδριά μας απελευθερώνουν υψηλότερα επίπεδα ελεύθερων ριζών. Αποφύγετε τροφές με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη ή τροφές πλούσιες σε εξευγενισμένους υδατάνθρακες γιατί είναι πιο πιθανό να δημιουργήσουν ελεύθερες ρίζες. Περιορίστε τα επεξεργασμένα κρέατα όπως λουκάνικα, μπέικον, ζαμπόν και σαλάμι γιατί περιέχουν συντηρητικά που οδηγούν σε παραγωγή ελεύθερων ριζών. Μην επαναχρησιμοποιείτε τα λάδια μαγειρέματος γιατί η θέρμανσή τους τα οξειδώνει, δημιουργώντας ελεύθερες ρίζες που διαρρέουν στα τρόφιμα σας.

Σημειώστε ότι η συνεχής αλληλεπίδραση μεταξύ αποδεκτών ηλεκτρονίων (ελευθέρων ριζών) και δοτών ηλεκτρονίων (αντιοξειδωτικών) είναι μια εξαιρετικά ισορροπημένη και περίπλοκη βιοχημεία. Όταν υπάρχουν πολλοί αποδέκτες ή δότες, το σύστημα είναι εκτός ισορροπίας και μπορεί να προκληθεί ζημιά. Σε γενικές γραμμές, τα υψηλά επίπεδα αντιοξειδωτικών και το χαμηλό οξειδωτικό στρες σχετίζονται με καλύτερη υγεία αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.

Aντιοξειδωτικά και παρενέργειες

Οι τελευταίες μελέτες έχουν δείξει πως και τα πολλά αντιοξειδωτικά μπορεί να κάνουν κακό. Επίσης, δεν είναι όλα τα αντιοξειδωτικά ίδια. Μερικά είναι φυσικά ένζυμα που παράγονται από το σώμα μας και άλλα υπάρχουν στα τρόφιμα. Μελέτες έδειξαν ότι η υπερβολική κατανάλωση συγκεκριμένων αντιοξειδωτικών μπορεί να διαταράσσει τη βιοχημική ισορροπία. Το ίδιο φαινόμενο ισχύει και για τις βιταμίνες. Εάν μεμονωμένα αντιοξειδωτικά καταναλωθούν σε υπερβολικές ποσότητες μπορεί να χαθεί η βιοχημική ισορροπία και να υπάρξουν παρενέργειες.

Στο Vita4you.gr θα βρείτε ποικιλία από συμπληρώματα αντιοξειδωτικών!

Παραπομπές

1. Free radicals, antioxidants and functional foods: Impact on human health.
2. Oxidative Stress: Harms and Benefits for Human Health.