Βιταμίνη Ε: Ο πολύτιμος σύμμαχος για καλή υγεία

Τι είναι η βιταμίνη Ε;

Η βιταμίνη Ε είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη που ανακαλύφθηκε πριν από 100 χρόνια και διαδραματίζει βασικό ρόλο στη διατήρηση της υγείας του ανθρώπινου οργανισμού. Διαθέτει ισχυρή αντιοξειδωτική δράση, προστατεύοντας από την εμφάνιση πλήθους παθολογικών καταστάσεων [1],[3].

Υπάρχει μεγάλος αριθμός δημοσιεύσεων με κύριο θέμα τη βιταμίνη Ε. Τα περισσότερα βιβλιογραφικά δεδομένα εστιάζουν σε μίας από τις μορφές της, την α-τοκοφερόλη, οδηγώντας σε σημαντικά μικρότερη κατανόηση των υπόλοιπων μορφών (π.χ. τοκοτριενολών), τις οποίες θα δούμε παρακάτω [5].

Βιταμίνη Ε: οφέλη

Ανάμεσα στις σημαντικότερες ιδιότητες της βιταμίνης Ε, ανήκουν οι [1],[8]:

• αντιοξειδωτικές
• αντιφλεγμονώδεις 
• ανοσορρυθμιστικές 
• νευροπροστατευτικές 

Επιπλέον, έχει φανεί πως συμβάλλει στην υγεία του δέρματος και των μαλλιών, ενώ συχνά χρησιμοποιείται για ανακούφιση στην περίοδο των γυναικών και στο προεμμηνορυσιακό σύνδρομο.

Παρακάτω αναφέρονται ορισμένες από τις δυνητικά ευεργετικές δράσεις της, για τις οποίες έχει πραγματοποιηθεί πλήθος ερευνών, καθώς και τα αποτελέσματα αυτών.

Αντιοξειδωτική προστασία

Το οξειδωτικό στρες είναι μία κατάσταση που προκύπτει από την αδυναμία του σώματος να αντιμετωπίσει επαρκώς τις πηγές οξείδωσης και έχει συσχετιστεί με πλήθος σοβαρών παθολογικών καταστάσεων, καθώς και με την πρόωρη γήρανση.

Η βιταμίνη Ε διαθέτει ισχυρή αντιοξειδωτική δράση, το οποίο σημαίνει πως προστατεύει τα κύτταρα από το οξειδωτικό στρες. Μέσω αυτής της ιδιότητας, συμβάλλει στην γενικότερη υγεία του οργανισμού και προλαμβάνει/ επιβραδύνει διάφορες δυσμενείς καταστάσεις.

Βιταμίνη Ε στο δέρμα & τα μαλλιά

Η περισσότεροι αναρωτιούνται αν είναι ευεργετική η βιταμίνη Ε για το πρόσωπο. Στην πραγματικότητα, έχει μελετηθεί ευρέως για την πιθανή ευεργετική της δράση στη βελτίωση της κατάστασης της επιδερμίδας του προσώπου και των μαλλιών.

Φαίνεται ότι μπορεί να προλάβει ή να επιβραδύνει την εξέλιξη δερματικών παθήσεων (ατοπική δερματίτιδα, ακμή, ψωρίαση), καθώς και να βελτιώσει την ποιότητα και το ρυθμό ανάπτυξης της τρίχας [6],[7].

Σχετικές έρευνες εντόπισαν μείωση του ρυθμού εξέλιξης της τριχόπτωσης και ταχύτερη ανάπτυξη της τρίχας, σε άτομα που λάμβαναν συμπλήρωμα διατροφής με βιταμίνη Ε. 

Επιπλέον, φαίνεται πως το δέρμα και τα μαλλιά διαθέτουν πιο λαμπερή και υγιή εμφάνιση όταν αυτή είναι σε επιθυμητά επίπεδα, συγκριτικά με όταν υπάρχει κάποιου βαθμού ανεπάρκεια [6],[7].

Η καθαρή βιταμίνης Ε στο πρόσωπο προσφέρει πολλαπλά οφέλη. Ενδεικτικά, καταφέρνει να:[9]

• Μειώνει την υπερμελάγχρωση (πανάδες)
• Προσφέρει αντιγηραντική δράση
• Μειώνει τις λεπτές γραμμές και τις ρυτίδες
• Αντιμετωπίζει την ακμή
• Απομακρύνει τους μαύρους κύκλους

Γενικά, μπορεί να εφαρμοστεί τοπικά ή να προστεθεί στη σύνθεση διάφορων δερμοκαλλυντικών προϊόντων.

Ωστόσο, είναι εξαιρετικά ευαίσθητη στις υψηλές θερμοκρασίες, το φως, το οξυγόνο και τις αλκαλικές συνθήκες, γεγονός που περιορίζει σε κάποιον βαθμό τη δυνατότητα εφαρμογών της.

Επιβράδυνση της γνωστικής εξασθένησης

Πιστεύεται πως η βιταμίνη Ε είναι πιθανό να διαδραματίζει θετικό ρόλο στην ήπια γνωστική εξασθένηση (MCI) και στην εξέλιξή της άνοιας. Σε αρκετές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε ανθρώπους και ζώα με MCI, παρατηρήθηκαν χαμηλά επίπεδα τοκοφερόλης [4].

Ωστόσο, οι διάφορες επιδημιολογικές και κλινικές μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί έως σήμερα, δεν επαρκούν για να ειπωθεί με βεβαιότητα πως η βιταμίνη Ε επιβραδύνει την εξέλιξη της ήπιας γνωστικής εξασθένησης, προλαμβάνοντας ή καθυστερώντας την εμφάνιση άνοιας [4].

Απαιτείται περαιτέρω κλινική έρευνα για την επαρκή κατανόηση της ασφάλειας και αποτελεσματικότητας της λήψης της ως συμπλήρωμα διατροφής για την προαγωγή της υγιούς γήρανσης στον άνθρωπο [4]. Συνεπώς, θεωρείται καλή πρακτική να διατηρείται σε επιθυμητά επίπεδα κυρίως μέσω της διατροφής.

Υποστήριξη της καρδιαγγειακής λειτουργίας

Ο αντιοξειδωτικός ρόλος της βιταμίνης Ε στην πρόληψη και επιβράδυνση της εξέλιξης δυσμενών καρδιαγγειακών εκβάσεων είναι αμφιλεγόμενος, καθώς ορισμένες μελέτες τον υποστηρίζουν, ενώ άλλες τον απορρίπτουν [2].

Η πλειοψηφία των μελετών δεν έχει καταφέρει να αποδείξει πως η συμπληρωματική λήψη βιταμίνης Ε διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της καρδιαγγειακής νόσου και της θνησιμότητας αντίστοιχης αιτιολογίας. Ορισμένες μελέτες αναφέρουν, μάλιστα, ότι τα υψηλά επίπεδα βιταμίνης Ε μπορούν να επιφέρουν δυσμενή καρδιαγγειακά αποτελέσματα. Επομένως, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και καθοδήγηση σχετικά με τη λήψη συμπληρωμάτων βιταμίνης Ε για την πρόληψη του καρδιαγγειακού κινδύνου

Μορφές βιταμίνης Ε

Ο όρος βιταμίνη Ε χρησιμοποιείται για να περιγράψει μία ομάδα 8 λιποδιαλυτών μορίων με ισχυρή αντιοξειδωτική δράση, που ανήκουν είτε στις τοκοφερόλες είτε στις τοκοτριενόλες. Συγκεκριμένα, έχουμε: α-, β-, γ- και δ-τοκοφερόλη και α-, β-, γ- και δ- τοκοτριενόλη.

Η πιο σημαντική μορφή για την υγεία του ανθρώπου είναι η α-τοκοφερόλη, καθώς είναι η μόνη που βρίσκεται σε αφθονία και διατηρείται καλά στο ανθρώπινο πλάσμα. Η σημασία της έχει αποδειχθεί τόσο σε ανθρώπους όσο και σε ζώα με ανεπάρκεια βιταμίνης Ε [1].

Συγκεκριμένα, φαίνεται πως, πέρα από την αντιοξειδωτική της δράση, η α-τοκοφερόλη είναι απαραίτητη για διάφορες ομοιοστατικές διεργασίες (π.χ. στο κεντρικό νευρικό σύστημα) και για τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος [1]. 

Από την άλλη πλευρά, οι τοκοτριενόλες φαίνεται πως συμβάλλουν στη ρύθμιση των επιπέδων χοληστερόλης και πως διαθέτουν ισχυρές νευροπροστατευτικές ιδιότητες  [5].

Η αφθονία της α-τοκοφερόλης στο ανθρώπινο σώμα και η υψηλότερη αποτελεσματικότητά της ως αντιοξειδωτικό, σε σύγκριση με τα άλλα μόρια βιταμίνης Ε, οδήγησαν στην “παραμέληση” των υπόλοιπων μορφών της βιταμίνης ως αντικείμενο έρευνας [5].

Η φυσική βιταμίνη Ε που βρίσκεται στα τρόφιμα αναφέρεται συχνά ως d-άλφα-τοκοφερόλη στις ετικέτες των τροφίμων και είναι πιο ισχυρή από αυτήν που παράγεται συνθετικά. Η συνθετική μορφή αναφέρεται συχνά ως dl-άλφα-τοκοφερόλη [8].

Τα συμπληρώματα περιέχουν, συνήθως, ισομερή της α-τοκοφερόλης και διαθέτουν περίπου το μισό επίπεδο δραστικότητας συγκριτικά με τις φυσικές πηγές!

Στο εμπόριο, θα τη βρείτε ως:

• μαλακή κάψουλα
• υγρή μορφή (έλαιο – σταγόνες)
• αμπούλα
• κρέμα προσώπου

Επιπλέον, κυκλοφορεί σε σκευάσματα μαζί με βιταμίνη Α, σελήνιο ή άλλα αντιοξειδωτικά συστατικά, για τη βέλτιστη καταπολέμηση του οξειδωτικού στρες και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Βιταμίνη Ε: τροφές

Η βιταμίνη Ε βρίσκεται σε ποικιλία τροφίμων, είτε φυσικά είτε κατόπιν πραγματοποίησης προσθήκης της σε αυτά (π.χ. εμπλουτισμένα δημητριακά). Συνεπώς, η ανεπάρκεια σε βιταμίνη Ε είναι ιδιαίτερα σπάνια και στις περισσότερες περιπτώσεις η συνιστώμενη ημερήσια ποσότητα (ΣΗΠ) καλύπτεται μέσω της διατροφής [1],[3]

Τροφές πλούσιες σε βιταμίνη Ε είναι οι εξής:

Ξηροί καρποί

• αμύγδαλα
• φουντούκια
• ηλιόσποροι
• στραγάλια
• φυστίκια Αιγίνης
• φυστικοβούτυρο

Φυτικές πηγές

• φυτικά έλαια (ελαιόλαδο, ηλιέλαιο, καρυδέλαιο, αμυγδαλέλαιο κτλ)
• ακτινίδιο
• αβοκάντο
• βατόμουρα
• μάνγκο
• φύτρο σιταριού
• σπανάκι
• μαργαρίνη
• κόκκινη πιπεριά
• κολοκύθα
• μπρόκολο

Ζωικές πηγές

• σολωμός
• πέστροφα
• σαλιγκάρια
• αυγά ψαριών
• αυγά

Οι τοκοφερόλες είναι κυρίαρχες στα περισσότερα φυτικά έλαια (ελαιόλαδο, ηλιέλαιο, σογιέλαιο, καλαμποκέλαιο), ενώ οι τοκοτριενόλες στο φοινικέλαιο, το κριθάρι και το πίτουρο ρυζιού [5].

Βιταμίνη Ε: Έλλειψη και συμπτώματα

Η ανεπάρκεια σε βιταμίνη Ε είναι πολύ σπάνια και αφορά, κυρίως:

• άτομα με συγκεκριμένες γενετικές διαταραχές 
• πρόωρα βρέφη πολύ χαμηλού βάρους. 

Σε αυτές τις περιπτώσεις, αξιολογείται η κατάσταση και χορηγούνται συμπληρώματα βιταμίνης Ε, στην περιεκτικότητα και την μορφή που κρίνεται απαραίτητη και ασφαλής ανά περίπτωση [3].

Ακόμη, επειδή το πεπτικό σύστημα προϋποθέτει την ύπαρξη λίπους για την απορρόφηση της βιταμίνης Ε, τα άτομα με διαταραχές δυσαπορρόφησης λίπους εμφανίζουν πιο συχνά ανεπάρκεια σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα άτομα με νόσο του Crohn, κυστική ίνωση ή αδυναμία έκκρισης χολής από το ήπαρ στο πεπτικό σύστημα [3].

Στα πρόωρα βρέφη με πολύ χαμηλό βάρος γέννησης (<1.5 kg) παρατηρείται συχνά έλλειψη βιταμίνης Ε. Η χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμίνης Ε σε αυτά τα βρέφη μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο ορισμένων επιπλοκών (π.χ. στον αμφιβληστροειδή), αλλά φαίνεται πως μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο λοιμώξεων [3].

Τα συμπτώματα που υποδηλώνουν χαμηλά επίπεδα σε βιταμίνη Ε είναι σχετικά ασαφή και μπορεί να περιλαμβάνουν [3]:

• δυσκολία στο βάδισμα
• μυϊκό πόνο
• γενικευμένη αδυναμία 
• αδιαθεσία και προβλήματα στην όραση 

Η σοβαρή ανεπάρκεια μπορεί να οδηγήσει σε [3]:

• περιφερική νευροπάθεια 
• σκελετική μυοπάθεια
• αμφιβληστροειδοπάθεια
• αταξία
• εξασθένηση της ανοσολογικής απόκρισης 

Συνιστώμενη Ημερήσια Δόση (ΣΗΠ)

Η ποσότητα που συστήνεται να καταναλώνεται σε καθημερινή βάση ονομάζεται Συνιστώμενη Ημερήσια Ποσότητα (ΣΗΠ).

Η ΣΗΠ για τη φυσική βιταμίνη Ε:

• Σε ενήλικες και παιδιά άνω των 14 ετών: 15 mg (22 IU)
• Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης: 15 mg (22 IU) 
• Kατά τη διάρκεια του θηλασμού: 19 mg (28 IU) [3].

Τα παιδιά κάτω των 14 ετών χρειάζονται μικρότερη δόση σε καθημερινή βάση:

• 1 έως 3 ετών: 6 mg/ημέρα
• 4 έως 8 ετών: 7 mg/ημέρα
• 9 έως 13 ετών: 11 mg/ημέρα

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δόσεις της φυσικής βιταμίνης Ε και της βιταμίνης Ε που έχει παρασκευαστεί στο εργαστήριο υπολογίζονται διαφορετικά, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει σύγχυση όταν η βιταμίνη λαμβάνεται μέσω συμπληρώματος διατροφής.

Βιταμίνη Ε και υπερδοσολογία

Δεν έχει βρεθεί καμία ανεπιθύμητη ενέργεια από την υψηλή κατανάλωση βιταμίνης Ε μέσω της διατροφής. Ωστόσο, η λήψη συμπληρωμάτων με υψηλές δόσεις α-τοκοφερόλης είναι δυνητικά επικίνδυνη, καθώς μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο αιμορραγίας και όχι μόνο [3],[8].

Συγκεκριμένα, έχει φανεί πως η υπερβολική συμπληρωματική λήψη της μπορεί να διακόψει την πήξη του αίματος και να οδηγήσει σε αιμορραγία. Επιπλέον, μπορεί να μειώσει την παραγωγή θυρεοειδικών ορμονών και να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης αιμορραγικού εγκεφαλικού επεισοδίου [8].

Για αυτόν τον λόγο, συστήνεται να αποφεύγεται η λήψη συμπληρωμάτων διατροφής με βιταμίνη Ε, εφόσον δεν υπάρχει ανεπάρκεια. Στην περίπτωση λήψης, συστήνεται η επιλογή κάποιου σκευάσματος που δεν έχει σημαντικά υψηλότερη περιεκτικότητα σε σχέση με τη συνιστώμενη ημερήσια δόση (ΣΗΠ) [3].

Αξίζει να επισημανθεί πως η υπερδοσολογία Βιταμίνης Ε σε καθημερινή βάση για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα επικίνδυνη. [8]

Βιταμίνη Ε: παρενέργειες & αλληλεπιδράσεις

Η λήψη βιταμίνης Ε σε μεγάλη δόση μπορεί να αλληλεπιδράσει με αγωγή για την πήξη του αίματος. Συνεπώς, άτομα που βρίσκονται σε κάποια αγωγή θα πρέπει να ενημερώνουν τον γιατρό τους πριν από τη λήψη τέτοιου συμπληρώματος, ώστε να ληφθεί η κατάλληλη δόση και στο σωστό χρόνο, εφόσον κρίνεται αναγκαίο [3].

Απαραίτητο είναι, ακόμη, να ενημερώνεται ο θεράποντας ιατρός σε περίπτωση εγκυμοσύνης και θηλασμού. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η λήψη υψηλών δόσεων βιταμίνης Ε, αλλά και γενικότερα, συστήνεται να αποφεύγεται εάν δεν υπάρχει ουσιαστική ανάγκη.

Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, συστήνεται ιδιαίτερα αυξημένη προσοχή όσον αφορά τα συμπληρώματα με βιταμίνη Ε, καθώς υπάρχει υψηλός κίνδυνος εμφάνισης επιπλοκών. Συγκεκριμένα, συστήνεται να αποφεύγεται η λήψη βιταμίνης Ε από άτομα με [3]:

• αιμορραγικές διαταραχές
• καρδιαγγειακά προβλήματα
• διαβήτη
• ιστορικό εμφράγματος 
• ή/και οστεοπόρωση

Τέλος, είναι σημαντικό να μη λαμβάνεται βιταμίνη Ε για τουλάχιστον 2 εβδομάδες πριν από μία προγραμματισμένη χειρουργική επέμβαση, ώστε να αποφευχθεί η πιθανότητα αιμορραγίας κατά ή μετά το χειρουργείο.